CRC ekibi olarak engellilere yönelik toplumsal bilinçlendirme çalışmaları kapsamında Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmeyi sizlerle paylaşıyoruz.
Sözkonusu sözleşme tüm dünyada engelli hakları ile ilgili ana sözleşme konumundadır.
BM ENGELLİLERİN HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞME
13 Aralık 2006 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen, 30 Mart 2007
tarihinde imzaya açılan ve Ülkemiz tarafından aynı tarihte 80 ülke ile birlikte imzalanan
“Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme”nin onaylanması, 3/12/2008 tarihli ve 5825 sayılı
Kanunla uygun bulunmuştur. 5825 sayılı Kanun 18 Aralık 2008 tarihli ve 27084 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
ÖZÜRLÜ KİŞİLERİN HAKLARI SÖZLEŞMESİ
Giriş
İşbu Sözleşme'ye Taraf Olan Devletler,
(a) Birleşmiş Milletler Şartı'nın dünyada özgürlük, adalet ve barışın temeli olarak kabul ettiği ve
insanlık ailesine mensup tüm bireylerin doğuştan sahip olduğu onur, değer ve eşit ve
devredilmez hakları akılda tutarak ,
(b) Birleşmiş Milletler'in İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Uluslar arası İnsan Hakları
Sözleşmesi ile tanınan hak ve özgürlüklere herhangi bir ayrımcılığa uğramaksızın herkesin sahip
olduğunu kabul ve ilan ettiğini göz önünde bulundurarak ,
(c) Tüm insan haklarının ve temel özgürlüklerin evrensel, bölünmez, birbiriyle bağlantılı ve
karşılıklı bağımlı olma niteliği ile özürlü bireylerin bu haklardan herhangi bir ayrımcılığa
uğramaksızın yararlanmalarının güvence altına alınması gerekliliğini teyit ederek ,
(d) Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi'ni, Uluslararası Medeni ve
Siyasi Haklar Sözleşmesi'ni, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin
Uluslararası Sözleşme'yi, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine İlişkin
Uluslararası Sözleşme'yi, İşkence ve Diğer İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele veya Cezaya
Karşı Sözleşme'yi, Çocuk Hakları Sözleşmesi'ni ve Uluslararası Göçmen İşçilerin ve Aile
Bireylerinin Korunması Sözleşmesi'ni akılda tutarak ,(e) Özürlülüğün evrilen bir kavram olduğunu ve özürlülük durumunun, yoksunluğu olan kişilerin
topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını engelleyen tutumlar ve
çevre koşullarının etkileşiminden kaynaklandığı gerçeğini kabul ederek ,
(f) Özürlüler için Dünya Eylem Programı ve Özürlüler için Fırsat Eşitliğinin Sağlanmasına
Yönelik Standart Kurallar'da yer alan ilke ve politika önerilerinin özürlülere fırsat eşitliği
sağlanmasına yönelik ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde politikaların, planların,
programların ve eylemlerin geliştirilmesi, tasarlanması ve değerlendirilmesine katkısını göz
önünde bulundurarak ,
(g) Özürlülüğe ilişkin konuların sürdürülebilir kalkınmayla ilgili stratejilerin ayrılmaz bir parçası
olarak ele alınması gereğini vurgulayarak ,
(h) Bir kişinin özürlü olduğu için ayrımcılığa maruz kalmasının her bireyin doğuştan sahip
olduğu insanlık onuru ve değerinin de ihlal edilmesi anlamına geldiğini kabul ederek,
(i) Bunun yanı sıra , özürlü bireylerin çeşitliliğini kabul ederek ,
(j) Daha yoğun desteğe ihtiyacı olan özürlüler dahil olmak üzere, tüm özürlüler için insan
haklarının güçlendirilmesi ve korunması gerekliliğini kabul ederek ,
(k) Çeşitli tedbirler ve araçların varlığına rağmen özürlü kişilerin topluma eşit bireyler olarak
katılmaları önündeki engellerin halen daha varolmaya devam ettiği ve dünyanın her yerinde
özürlü bireylerin insan hakları ihlallerine maruz kaldıkları gerçeğinden kaygı duyarak ,
(l) Özellikle gelişmekte olan ülkeler başta olmak üzere tüm ülkelerde özürlülerin yaşam
koşullarının geliştirilmesinde uluslararası işbirliğinin öneminin bilincinde olarak ,
(m) Özürlülerin toplumun refah ve çeşitliliğine yaptıkları ve yapabilecekleri katkıyı ve özürlüleri
insan haklarını ve temel özgürlükleri tam kullanmaya ve topluma tam katılmaya teşvik etmenin
onların toplumsal aidiyetlerine, toplumun insani, sosyal ve ekonomik yönden kalkınmasına ve
yoksulluğun azalmasına katkıda bulunacağını kabul ederek ,(n) Kendi seçimlerini yapma özgürlüğü de dahil olmak üzere özürlülerin bireysel özerkliğinin ve
bağımsızlığının önemini kabul ederek ,
(o) Özürlülerin kendilerini doğrudan ilgilendirenler de dâhil olmak üzere politika ve
programlarla ilgili karar alma süreçlerine etkin olarak katılabilmeleri gerektiğini dikkate alarak ,
(p) Irk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka fikir, ulusal, etnik veya toplumsal köken,
mülkiyet, doğum, yaş veya başka bir statü bakımından birden fazla nedene dayalı olarak ve bu
nedenle daha ağırlaştırılmış bir ayrımcılığa maruz kalan özürlülerin karşılaştığı zor koşullardan
kaygı duyarak ,
(q) Özürlü kadınların ve kızların hem ev içinde hem de ev dışında şiddete uğramaya,
yaralanmaya veya istismara, ihmale, ihmalkar muameleye, kötü muameleye veya sömürüye karşı
daha büyük bir risk altında oldukları gerçeğinin farkında olarak ,
(r) Özürlü çocukların diğer çocuklarla eşit koşullar altında tüm insan haklarından ve temel
özgürlüklerden tam olarak yararlanması gereğini kabul ederek ve bu bağlamda Çocuk Hakları
Sözleşmesi'ne Taraf Devletlerin üstlendiği yükümlülükleri yeniden hatırlatarak ,
(s) Özürlülerin insan hak ve temel özgürlüklerinden tam yararlanmasını teşvike yönelik çabaların
toplumsal cinsiyet perspektifini de içermesi gerektiğini vurgulayarak,
(t) Özürlülerin büyük çoğunluğunun yoksulluk koşullarında yaşadığının altını çizerek ve bu
bakımdan, yoksulluğun özürlüler üzerindeki olumsuz etkisine dikkat çekmenin kritik önemini
kabul ederek ,
(u) Şart'ta yer alan amaç ve ilkelere saygı üzerine kurulu barış ve güvenlik ortamının ve
yürürlükteki insan hakları belgelerine riayet edilmesinin özellikle silahlı çatışma ve işgal
koşullarında özürlülerin korunması için vazgeçilmez olduğunu akıldan çıkarmayarak ,
(v) Özürlülerin tüm insan haklarından ve temel özgürlüklerden eksiksiz yararlanmasını sağlamak
için fiziki, sosyal, ekonomik ve kültürel çevreye, sağlık ve eğitim hizmetlerine, bilgiye ve
iletişime erişimin önemini kabul ederek , (w) Diğer bireylere ve ait olduğu topluma karşı görevleri bulunan bireyin Uluslararası İnsan
Hakları Sözleşmesi'nde tanımlanan hakların güçlendirilmesi ve bu haklara riayet edilmesi için
çaba gösterme yükümlülüğü altında olduğunun farkında olarak ,
(x) Ailenin toplumun doğal ve temel birimi olduğu ve toplum ve Devlet tarafından korunması
gerektiğinin ve özürlülerin tüm insan haklarından tam ve eşit ölçüde yararlanabilmesinin
sağlanabilmesi için özürlüler ile aile bireylerinin mutlaka koruma ve destek alması gerektiğinin
bilincinde olarak ,
(y) Özürlülerin haklarını ve onurunu güçlendiren ve koruyan kapsamlı bir uluslararası
sözleşmenin özürlülerin ağır sosyal dezavantajlarının ortadan kaldırılmasına ve onların medeni,
siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel ortamlara eşit fırsatlarla katılımının teşvik edilmesine, hem
gelişen hem de gelişmekte olan ülkelerde önemli bir katkı sağlayacağına ikna olarak,
Aşağıdaki hükümler üzerinde anlaşmaya varmışlardır:
Madde 1
Amaç
Bu Sözleşme'nin amacı, özürlülerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde
yararlanmasını teşvik etmek, korumak ve sağlamak ve varlıklarına içkin onura saygıyı
güçlendirmektir.
Özürlü kavramı diğer bireylerle eşit koşullar altında topluma tam ve etkin bir şekilde
katılımlarının önünde engel teşkil eden uzun süreli fiziksel, zihinsel, düşünsel ya da algısal
bozukluğu bulunan kişileri içermektedir.
Madde 2
Tanımlar
İşbu Sözleşme'nin amaçları açısından; “İletişim” erişilebilir bilgi ve iletişim teknolojisi dahil dilleri, metin gösterimini, Braille alfabesi
kullanarak ve dokunarak iletişimi, büyük harflerle baskıyı, yazılı, işitsel ve erişilebilir çoklu
medyayı, sade dili, normal okumayı, beden dilini, diğer tür, biçem ve araçlarla gerçekleşen
iletişimi içermektedir;
“Dil” sözlü dili, işaret dilini ve sözlü olmayan diğer dilleri kapsamaktadır;
“ Özürlülüğe dayalı ayrımcılık” siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi
bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında
kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde özürlülüğe dayalı olarak gerçekleştirilen her
türlü ayrım, dışlama veya kısıtlamayı kapsamaktadır. Özürlülüğe dayalı ayrımcılık makul
düzenlemelerin gerçekleştirilmemesi dahil her türlü ayrımcılığı kapsar.
“Makul düzenleme” , özürlülerin insan haklarını ve temel özgürlüklerini tam ve diğer bireylerle
eşit şekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere belirli bir durumda
ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aşırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değişiklik ve
düzenlemeleri ifade eder.
“Evrensel tasarım” ürünlerin, çevrenin, programların ve hizmetlerin özel bir ek tasarıma veya
düzenlemeye gerek duyulmaksızın, mümkün olduğunca herkes tarafından kullanılabilecek
şekilde tasarlanmasıdır. “Evrensel tasarım” gerek duyulduğu takdirde bazı özürlü grupları için
ihtiyaç duyulan yardımcı cihazların tasarımı zorunluluğunu da dışlamayacaktır.
Madde 3
Genel İlkeler
İşbu Sözleşme şu ilkelere dayanacaktır:
(a) Kendi seçimlerini yapma özgürlükleri ve bağımsızlıklarını da kapsayacak şekilde, kişilerin
varlıklarına içkin olan insanlık onuru ve bireysel özerkliklerine saygı gösterilmesi;
(b) Ayrımcılık yapılmaması;
(c) Özürlülerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanması;(d) Farklılıklara saygı gösterilmesi ve özürlülerin insan çeşitliliğinin ve insanlığın bir parçası
olarak kabul edilmesi;
(e) Fırsat eşitliği;
(f) Erişilebilirlik/ulaşılabilirlik;
(g) Kadın ve erkekler arasında eşitlik;
(h) Özürlü çocukların gelişim kapasitesine ve kendi kimliklerini koruyabilme haklarına saygı
duyulması.
Madde 4
Genel Yükümlülükler
1. Taraf Devletler özürlülüğe dayalı herhangi bir ayrımcılığa izin vermeksizin tüm özürlülerin
insan hak ve temel özgürlüklerinin eksiksiz olarak yaşama geçirilmesini sağlamak ve özürlülerin
hak ve özgürlüklerini güçlendirmekle yükümlüdür. Bu amaç doğrultusunda taraf Devletler
şunları taahhüt etmektedir:
(a) Bu Sözleşme'de tanınan hakların uygulanması için gerekli tüm yasal, idari ve diğer tedbirleri
almayı;
(b) Yürürlükte mevcut, özürlüler aleyhinde ayrımcılık teşkil eden yasalar, düzenlemeler,
gelenekler ve uygulamaları değiştirmek veya ortadan kaldırmak için gerekli olan, yasama
faaliyetleri dahil uygun tüm tedbirleri almayı;
(c) Tüm politika ve programlarda özürlülerin insan haklarının korunmasını ve güçlendirilmesini
dikkate almayı;
(d) Bu Sözleşme'yle bağdaşmayan eylemler veya uygulamalardan kaçınmayı ve kamu kurum ve
kuruluşlarının bu Sözleşme'ye uygun davranmalarını sağlamayı;
(e) Kişiler, örgütler veya özel teşebbüslerin özürlülüğe dayalı ayrımcı uygulamalarını
engellemek için gerekli tüm uygun tedbirleri almayı; (f) Standartlar ve rehber ilkelerin geliştirilmesinde Sözleşme'nin ikinci maddesi'nde tanımlandığı
gibi evrensel tasarımdan yararlanılması ve özürlülerin özel ihtiyaçlarını karşılamak üzere
evrensel olarak tasarlanmış ve mümkün olduğunca az değişikliği ve düşük maliyeti gerektiren
ürünler, hizmetler, ekipman ve tesislerin araştırılması, geliştirilmesi, temini ve kullanılabilirliğini
sağlamayı veya desteklemeyi;
(g) Maliyeti karşılanabilir teknolojilere öncelik vererek bilgi ve iletişim teknolojileri, hareket
kolaylaştırıcı araçlar, yardımcı teknolojiler gibi özürlülere yönelik yeni teknolojilerin
araştırılması, geliştirilmesi, temini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi;
(h) Özürlülere yeni teknolojiler dahil hareket kolaylaştırıcı araçlara, yardımcı teknolojilere ve
bunların beraberindeki diğer yardımcı ve destekleyici hizmetler ile tesislere ilişkin erişim
bilgilerinin sağlanması,
(i) Özürlülerle çalışan meslek sahipleri ve yönetici personelin bu Sözleşme'de tanınan haklara
ilişkin eğitiminin geliştirilmesi ve böylece bu haklarla güvence altına alınan destek ve
hizmetlerin iyileştirilmesi;
2. Taraf Devletler ekonomik, sosyal ve kültürel haklarla ilgili olarak kaynakları ölçüsünde azami
tedbirleri almayı ve gerektiğinde uluslararası işbirliği çerçevesinde özürlülerin bu haklardan tam
olarak yararlanmasını aşamalı olarak sağlamak için işbu Sözleşme'de yer alan ve uluslararası
hukuka göre derhal uygulanması gereken yükümlülükleri yerine getirmeyi taahhüt eder.
3. Taraf Devletler işbu Sözleşme'nin uygulanmasını sağlayacak yasalar ve politikaların
geliştirilmesi ve yaşama geçirilmesi ile özürlülere ilişkin diğer karar alma süreçlerinde özürlü
çocuklar da dahil olmak üzere özürlülere onları temsil eden örgütler aracılığıyla sürekli
danışacak ve etkin bir şekilde bu sürece dahil edeceklerdir.
4. Bu Sözleşme'deki hiçbir hüküm özürlü kişilerin haklarının sağlanması bakımından daha
elverişli nitelikte olan ve taraf Devlet'in yasalarında veya taraf Devlet'in uymayı taahhüt ettiği
uluslararası hukuk kurallarında mevcut bulunan hükümleri etkilemeyecektir. Taraf Devletler'den
herhangi birinin hukuka, sözleşmelere, hukuki düzenlemelere, geleneğe göre yürürlükte bulunan
temel insan haklarından herhangi birini işbu Sözleşme'nin bu hakları öngörmediği veya daha dar kapsamlı olarak öngördüğü gerekçesiyle kısıtlaması veya kısmen değiştirmesi mümkün değildir.
5. Bu Sözleşme'nin hükümleri herhangi bir sınırlama veya istisnaya tabi olmaksızın federal
devletlerin bütün bölgelerinde uygulanacaktır.
Madde 5
Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması ve Eşitlik
1. Taraf Devletler herkesin hukuk önünde ve karşısında eşit olduğunu ve ayrımcılığa
uğramaksızın hukuk tarafından eşit korunma ve hukuktan eşit yararlanma hakkına sahip
olduğunu kabul eder.
2. Taraf Devletler özürlülüğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklayacak ve özürlülerin herhangi
bir nedene dayalı ayrımcılığa karşı eşit ve etkin bir şekilde korunmasını güvence altına alacaktır.
3. Taraf Devletler eşitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak üzere özürlülere yönelik
makul düzenlemelerin yapılması için gerekli tüm adımları atacaktır.
4. Özürlülerin fiili eşitliğini hızlandırmak veya sağlamak için gerekli özel tedbirler işbu
Sözleşme amaçları doğrultusunda ayrımcılık olarak nitelendirilmeyecektir.
Madde 6
Özürlü Kadınlar
1. Taraf Devletler özürlü kadınlar ile kız çocuklarının çoklu ayrımcılığa maruz kalmakta
olduğunu kabul eder ve bu bakımdan onların tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve
eşit koşullarda yararlanmalarını sağlamaya yönelik tedbirleri alırlar.
2. Taraf Devletler kadınların tam gelişimi, ilerlemesi ve güçlenmesini ve bu Sözleşme'de
belirtilen insan hak ve temel özgürlüklerini kullanmalarını ve bunlardan yararlanmalarını
sağlamak için gerekli tüm tedbirleri alacaklardır.
Madde 7
Özürlü Çocuklar
1. Taraf Devletler özürlü çocukların diğer çocuklarla eşit koşullar altında temel insan hak ve
özgürlüklerinin tümünden tam ve eşit olarak yararlanmasını sağlamak için gerekli tüm tedbirleri
alacaktır.
2. Özürlü çocuklarla ilgili tüm eylemlerde çocuğun üstün yararının gözetilmesine öncelik
verilecektir.
3. Taraf Devletler özürlü çocukların kendilerini etkileyen her konuda diğer çocuklarla eşit
koşullar altında görüşlerini serbestçe ifade etme hakkına sahip olmalarını, yaşları ve olgunluk
seviyelerine göre görüşlerine önem verilmesini ve onlara bu hakkın tanınması için özrüne ve
yaşına uygun destek sunulmasını sağlayacaktır.
Madde 8
Farkındalığın Artırılması
1. Taraf Devletler (aşağıdaki amaçları gerçekleştirmek için) acil, etkin ve uygun tedbirleri almayı
taahhüt ederler.
(a) Aile dahil toplumun her kesiminde özürlülere yönelik farkındalığın arttırılması ve özürlülerin
hakları ve insanlık onurlarına saygı duyulmasını teşvik etmek;
(b) Yaşamın her alanında özürlülere yönelen klişeler, önyargılar, incitici uygulamalar ile cinsiyet
ve yaş temelli ayrımcı davranışlarla mücadele etmek;
(c) Özürlü bireylerin kapasiteleri ve katkılarına ilişkin farkındalık yaratmak.
Bu amaca yönelik tedbirler aşağıdakileri içermektedir:
(a) Toplumda farkındalık yaratmaya yönelik etkin kampanyaların tasarlanması, başlatılması ve
sürdürülmesi: (i) Özürlü bireylerin haklarının kabul edilebilirliği konusunda toplumun eğitimi;
(ii) Özürlülere yönelik olumlu yaklaşımların ve toplumsal farkındalığın artırılması;
(iii) Özürlü bireylerin becerileri, meziyetleri ve yeteneklerinin işyerlerine ve iş piyasasına
katkısının toplumca tanınmasını teşvik etmek;
(b) Erken yaştan itibaren tüm çocukların eğitim sisteminin her aşamasında özürlü bireylerin
insan haklarına saygıyla yaklaşmasını teşvik etmek;
(c) Özürlülerin tüm kitle iletişim araçlarında işbu Sözleşme'nin amacına uygun bir yaklaşımla
tanımlanmasını cesaretlendirmek;
(d) Özürlülere ve haklarına ilişkin farkındalığı artırıcı eğitim programlarını teşvik etmek.
Madde 9
Erişebilirlik/Ulaşılabilirlik
1. Taraf Devletler özürlülerin bağımsız yaşayabilmelerini ve yaşamın tüm alanlarına etkin
katılımını sağlamak ve özürlülerin diğer bireylerle eşit koşullarda fiziki çevreye, ulaşıma, bilgi
ve iletişim teknolojileri ve sistemleri dahil olacak şekilde bilgi ve iletişim olanaklarına, hem
kırsal ve hem de kentsel alanlarda halka açık diğer tesislere ve hizmetlere erişimini sağlamak için
uygun tedbirleri alacaklardır. Bu tedbirler erişim önündeki engellerin tespitini ve ortadan
kaldırılmasını da içerecektir. Bu tedbirler aşağıda belirtilen yer ve hizmetler bakımından da
geçerlidir:
(a) Binalar, yollar, ulaşım araçları ve okullar, evler, sağlık tesisleri ve işyerleri dahil diğer kapalı
ve açık tesisler;
(b) Elektronik hizmetler ve acil hizmetler de dahil olmak üzere bilgi ve iletişim araçları ile diğer
hizmetler.
2. Taraf Devletler aşağıdakileri gerçekleştirmek için de uygun tedbirleri alacaklardır: (a) Kamuya açık veya kamu hizmetine sunulan tesis ve hizmetlere erişime ilişkin asgari standart
ve rehber ilkelerin geliştirilmesi, duyurulması ve bunlara ilişkin uygulamaların izlenmesi;
(b) Kamuya açık tesisleri işleten veya kamuya hizmet sunan özel girişimlerin özürlülerin
ulaşılabilirliğini her açıdan dikkate almalarının sağlanması;
(c) İlgili kişilerin özürlülerin karşılaştığı ulaşılabilirlik sorunlarıyla ilgili olarak eğitilmesi;
(d) Kamuya açık binalar ve diğer tesislerde Braille alfabesi ve anlaşılması kolay biçimde
işaretlemeler yapılması;
(e) Kamuya açık binalara ve tesislere erişimi kolaylaştırmak için rehberler, okuyucular ve
profesyonel işaret dili tercümanları dahil çeşitli canlı yardımların ve araçların sağlanması;
(f) Özürlülerin bilgiye erişimini sağlamak için onlara uygun yollarla yardım ve destek
sunulmasının teşvik edilmesi;
(g) Özürlülerin Internet dahil yeni bilgi ve iletişim teknolojilerine ve sistemlerine erişiminin
teşvik edilmesi;
(h) Erişilebilir bilgi ve iletişim teknolojileri ve sistemlerinin tasarım, geliştirme ve dağıtım
çalışmalarının ilk aşamadan başlayarak teşvik edilmesi ve böylece bu teknoloji ve sistemlere
özürlüler tarafından asgari maliyetle erişilebilmesinin sağlanması.
Madde 10
Yaşam Hakkı
Taraf Devletler her insanın varlığına içkin olarak yaşam hakkına sahip olduğunu yeniden
onaylayarak özürlülerin bu haktan etkin ve diğer bireylerle eşit koşullar altında yararlanmalarını
sağlayacak gerekli tüm tedbirleri alacaktır.
Madde 11
Risk Durumları ve İnsani Bakımdan Acil Durumlar Taraf Devletler silahlı çatışma halleri, acil insani durumlar ve doğal afetler de dahil olmak üzere
risk durumlarında özürlülerin korunması ve güvenliğinin sağlanması için insancıl hukuk ve
uluslararası insan hakları hukuku dahil uluslararası hukuk çerçevesindeki yükümlülüklerini
yerine getirmek için gerekli tüm tedbirleri alacaklardır.
Madde 12
Yasalar Önünde Eşit Tanınma
1. Taraf Devletler özürlülerin bulundukları her yerde kişi olarak tanınma hakkına sahip
olduklarını yeniden onaylamaktadır.
2. Taraf Devletler özürlülerin tüm yaşam alanlarında diğer bireylerle eşit koşullar altında hak
ehliyetine sahip olduğunu kabul eder.
3. Taraf Devletler özürlü bireylerin hak ehliyetlerini kullanırken gereksinim duyabilecekleri
desteği alabilmeleri için uygun tedbirleri alacaklardır.
4. Taraf Devletler hak ehliyetinin kullanımına ilişkin tüm tedbirlerin uluslararası insan hakları
hukukuna uygun olarak istismarı önleyici uygun ve etkin bir şekilde güvenceler sağlamasını
garanti edecektir. Söz konusu güvenceler hak ehliyetinin kullanımına ilişkin tedbirlerin kişinin
haklarına, iradesine ve tercihlerine saygılı olmasını, çıkar çatışmasından bağımsız olmasını,
kişinin iradesine haksız bir müdahalede bulunmamasını, kişinin içinde bulunduğu koşullar ile
orantılı olmasını ve bu koşulları gözetmesini, mümkün olan en kısa süre içinde uygulanmasını,
yetkili, bağımsız ve tarafsız bir merci veya yargı organı tarafından sürekli olarak gözden
geçirilmesini sağlamalıdır. Bu güvenceler söz konusu tedbirlerin kişinin hak ve çıkarlarını
etkilediği derecede ölçülü olmalıdır.
5. Taraf Devletler işbu Madde çerçevesinde özürlülerin mülk edinmek veya mirasa hak
kazanmak, mali işlerini kontrol etmek ve banka kredileri, ipotekleri ve diğer mali kredilere
erişim açısından diğer bireylerle eşit haklara sahip olmasını sağlamak için uygun ve etkin bir
şekilde tüm tedbirleri almalı ve özürlülerin mülklerinden keyfi olarak mahrum bırakılmamasını
sağlamalıdır.
Madde 13
Adalete Erişim
1. Taraf Devletler özürlülerin diğer bireylerle eşit koşullar altında adalete etkin bir şekilde
erişimini sağlamalıdır. Bunun için usule ve yaşa uygun düzenlemeler yapılmalı ve soruşturma ve
diğer hazırlık aşamaları ve tanıklık dahil tüm hukuki işlemlere doğrudan ve dolaylı katılımları
kolaylaştırılmalıdır.
2. Taraf Devletler özürlülerin adalete etkin bir şekilde erişimini sağlamak için polis ve cezaevi
personeli dahil adalet sistemi çalışanlarının gerekli eğitimi almalarını sağlamalıdır.
Madde 14
Kişisel Özgürlük ve Güvenlik
1. Taraf Devletler özürlülerin diğer bireylerle eşit koşullar altında aşağıdaki haklardan
yararlanmasını sağlayacaktır:
(a) Kişisel özgürlük ve güvenlik hakkından yararlanma hakkı;
(b) Özgürlüklerinden hukuka aykırı veya keyfi bir şekilde mahrum bırakılmamaları, özgürlüğün
kısıtlandığı hallerin hukuka dayalı olması ve özürlülüğün, hiçbir koşulda özgürlüğün
kısıtlanmasının gerekçesi olarak gösterilmemesi.
2. Taraf Devletler özürlü kişiler eğer herhangi bir süreç sonunda özgürlüklerinden mahrum
edildiyse; bunun diğer bireylerle eşit koşullar altında yapılmasını; özürlülerin uluslararası insan
hakları hukukuna uygun olarak güvencelere sahip olmasını ve makul düzenlemeye ilişkin
hükümler dahil olmak üzere Sözleşme'nin hedefleri ve ilkeleriyle uyumlu muamele görmesini
sağlamalıdır.
Madde 15
İşkence, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Maruz Kalmama 1. Hiç kimse işkence veya zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye veya cezaya
maruz kalmamalıdır. Özellikle, hiç kimse rızası alınmaksızın tıbbi veya bilimsel deneye tabi
tutulmamalıdır.
2. Taraf Devletler özürlülerin işkence veya zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye
veya cezaya karşı diğer bireylerle eşit koşullar altında korunmasını sağlamak için etkin bir
şekilde tüm yasal, idari, yargısal ve diğer tedbirleri alacaklardır.
Madde 16
Sömürü, Şiddet veya İstismara Maruz Kalmama
1. Taraf Devletler özürlülerin ev içinde ve dışında sömürüye uğramasının, şiddete ve istismara
maruz kalmasının, bu tutumların cinsiyete dayalı hali dahil her biçiminden korumak için uygun
yasal, idari, sosyal, eğitsel ve diğer tüm tedbirleri alacaklardır.
2. Taraf Devletler özürlülere, ailelerine, onların bakımını sağlayanlara cinsiyetlerine ve yaşlarına
uygun yardım ve desteği sağlayarak sömürü, şiddet ve istismar vakalarının nasıl önleneceğine,
tespit edileceğine ve bildirileceğine dair bilgi ve eğitim vererek sömürünün, şiddetin ve
istismarın her biçimini önleyici uygun tüm tedbirleri alacaklardır. Taraf Devletler koruma
hizmetlerinin yaş, cinsiyet ve özürlülük konularına duyarlı olmalarını sağlamalıdır.
3. Taraf Devletler sömürünün, şiddetin ve istismarın her biçimini önlemek için özürlülere hizmet
etmeye yönelik tüm tesislerin ve programların bağımsız merciler tarafından etkin bir şekilde
denetlenmesini sağlamalıdır.
4. Taraf Devletler koruyucu hizmetlerin sunulması sırasında meydana gelenler de dahil olmak
üzere sömürünün, şiddetin veya istismarın herhangi bir biçiminin mağduru olan özürlülerin
fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak tedavisi, rehabilitasyonu ve sosyal açıdan yeniden
bütünleşmesini sağlayıcı uygun tüm tedbirleri alacaklardır. Söz konusu iyileşme ve yeniden
bütünleşme kişinin sağlığına, öz saygısına, onuruna, özerkliğine kavuşmasını sağlamalı ve yaş ve
cinsiyetiyle bağlantılı özel ihtiyaçlarını dikkate almalıdır. 5. Taraf Devletler özürlülere karşı sömürü, şiddet ve istismar vakalarının tespiti, soruşturulması
ve gerekli hallerde kovuşturulmasını sağlamak için kadın ve çocuk merkezli yasa ve politikalar
dahil etkili yasa ve politikaları yürürlüğe koymalıdır.
Madde 17
Kişisel Bütünlüğün Korunması
Özürlü her kişi, beden ve ruh bütünlüğüne diğer bireylerle eşit bir şekilde saygı duyulması
hakkına sahiptir.
Madde 18
Seyahat Özgürlüğü ve Tabiiyet
1. Taraf Devletler özürlülerin diğer bireylerle eşit koşullar altında seyahat ve yerleşim yerini
seçme özgürlüğüne ve tabiiyet hakkına sahip olduğunu kabul etmeli ve özürlülerin aşağıdaki
haklarını sağlamalıdır.
(a) Uyrukluk kazanma ve değiştirme hakkı olması ve keyfi olarak veya özürlü olması nedeniyle
uyrukluktan mahrum bırakılmaması;
(b) Kişinin özürlü olması nedeniyle uyrukluğuna veya kimliğine ilişkin diğer belgeleri elde etme,
bu belgelere sahip olma ve bu belgeleri kullanma veya seyahat özgürlüğünden yararlanmasını
sağlamak için gerekli olabilecek göçmenlik işlemleri gibi süreçleri yürütme olanağından mahrum
bırakılmaması;
(c) Kendi ülkesi dahil herhangi bir ülkeden ayrılma özgürlüğünün olması;
(d) Kendi ülkesine girme hakkından özürlü olmasına dayanılarak veya keyfi olarak mahrum
bırakılmaması.
2. Özürlü çocuklar doğum sonrasında derhal nüfusa kaydedilmeli ve doğuştan isim edinme,
uyrukluk kazanma ve mümkün olduğu ölçüde kendi ebeveynlerini bilme ve onlar tarafından
bakılma hakkına sahip olmalıdır.
Madde 19
Bağımsız Yaşayabilme ve Topluma Dahil Olma
İşbu Sözleşmeye Taraf Devletler tüm özürlülerin diğer bireylerle eşit koşullar altında toplum
içinde yaşama hakkına sahip olduğunu kabul etmekte ve özürlülerin bu haktan eksiksiz
yararlanabilmeleri ve topluma tam katılımlarını kolaylaştırmak için gerekli tedbirleri etkin bir
şekilde alacaklardır. Bu çerçevede aşağıdaki noktalara dikkat edilecektir:
(a) Özürlüler diğer bireylerle eşit koşullar altında ikametgahlarını ve nerede ve kiminle
yaşayacaklarını seçme hakkına sahiptirler ve özel bir yaşama düzenine zorlanamazlar;
(b) Özürlülerin kişisel destek dahil olmak üzere toplum içinde yaşamak ve topluma dahil olmak
için ihtiyaç duydukları konut içi, kurum içi ve diğer toplumsal destek hizmetlerine erişimleri
sağlanmalı ve özürlülerin toplumdan tecridi ve ayrı tutulması önlenmelidir;
(c) Kamusal hizmet ve tesisler özürlülere diğer bireylerle eşit şekilde açık olmalı ve onların
ihtiyaçlarına yanıt verebilmelidir.
Madde 20
Kişisel Hareketlilik
Taraf Devletler özürlülerin olanaklar çerçevesinde azami ölçüde bağımsız hareket edebilmesini
sağlamak için etkin bir şekilde gerekli tüm tedbirleri alacaklardır. Bu tedbirler şunlardır:
(a) Özürlülerin istedikleri şekil ve zamanda ve karşılanabilir bir maliyetle hareket
edebilmelerinin kolaylaştırılması;
(b) Özürlülerin hareketi kolaylaştırıcı kaliteli araç ve gerece, yardımcı teknolojilere, yardım
sunan insanlara ve araçlara karşılanabilir bir maliyetle erişiminin kolaylaştırılması;
(c) Özürlülere ve özürlü kişilerle çalışan uzman personele özürlülerin hareket becerilerinin
geliştirilmesi konusunda eğitim verilmesi; (d) Harekete yardımcı araç ve gereçlerle yardımcı teknolojileri üretenlerin özürlülerin her türlü
ihtiyacını dikkate almaları hususunda teşvik edilmesi.
Madde 21
Düşünce ve İfade Özgürlüğü ve Bilgiye Erişim
Taraf Devletler özürlülerin işbu Sözleşme'nin 2. Maddesinde tanımlanmış tüm iletişim araçlarını
tercihe bağlı kullanabilmesi, bilgi ve fikir araştırma, alma ve verme özgürlüğü dahil düşünce ve
ifade özgürlüğünden diğer bireylerle eşit koşullar altında yararlanabilmesi için uygun tüm
tedbirleri alacaklardır. Bu tedbirler aşağıdakileri içermelidir:
(a) Kamuya sunulması amaçlanan bilginin özürlülerin erişebileceği biçimlerde ve farklı özürlü
gruplarına uygun teknolojilerle güncel olarak ve ek bir bedel alınmaksızın sunulması;
(b) Özürlülerin resmi temaslarda işaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih ettikleri
diğer tüm erişilebilir iletişim araç ve biçimlerini kullanmalarının kolaylaştırılması;
(c) Kamuya açık hizmet sunan özel kuruluşların Internet dahil olmak üzere, özürlülerin
erişilebileceği ve kullanılabileceği biçimde bilgi ve hizmet sunmalarının teşvik edilmesi;
(d) Internet aracılığıyla bilgi sunanlar dahil olmak üzere kitle iletişim hizmeti sunan kurumların
hizmetlerini özürlülerin erişebileceği şekillerde sunmalarının teşvik edilmesi.
(e) İşaret dili kullanımının kabul ve teşvik edilmesi.
Madde 22
Özel Yaşama Saygı
1. İkametgahı ve yaşama biçimi ne olursa olsun hiçbir özürlü bireyin özel yaşamı, ailesi, konutu,
haberleşmesi ve diğer iletişimlerine keyfi veya hukuka aykırı şekilde müdahale edilemez ve şeref
ve haysiyetine yönelik hukuka aykırı uygulamalarda bulunulamaz. Özürlüler söz konusu
müdahale veya saldırılardan hukuken korunma hakkına sahiptir. 2. Taraf Devletler özürlülerin kişisel, sağlık ve rehabilitasyon bilgilerinin gizliliğini diğer
bireyler ile eşit koşullar altında korumalıdır.
Madde 23
Konut ve Aile Dokunulmazlığı
1. Taraf Devletler evlilik, aile, ebeveynlik ve özel ilişkilere dair meselelerde özürlülere karşı
ayrımcılığı ortadan kaldırmak için uygun tedbirleri etkin bir şekilde ve özürlülerin diğer
bireylerle eşit olduğunu gözeterek alacaklardır. Bu çerçevede aşağıda belirtilenler sağlanmalıdır:
(a) Evlilik çağına gelmiş özürlülerin evlenme ve aile kurma hakkının tanınması ve bu hakkın
evlenmek isteyen eşlerin serbest iradeleri ve rızaları doğrultusunda kullanılması;
(b) Özürlülerin çocuklarının sayısına ve yaş aralığına serbestçe ve sorumluluğunu taşıyarak
karar verme hakkının ve yaşlarına uygun bilgiye, üreme ve aile planlaması eğitimine erişim
hakkının tanınması ve bu haklarını kullanmaları için gereken araçların oluşturulması;
(c) Çocuklar dahil özürlüler diğer bireylerle eşit koşullar altında doğurganlıklarından mahrum
bırakılmayacaktır.
2. Taraf Devletler; velayet, vesayet, kayyımlık, evlat edinme veya ulusal mevzuatta bu
kavramların benzerlerinin yer aldığı kurumlar hususunda - her durumda çocukların yararlarının
üstün tutulması şartıyla - özürlü hakları ve sorumluluklarını güvence altına alacaklardır.
Özürlüler çocuklarının bakım sorumluluklarını yerine getirirken taraf Devletler uygun desteği
sunmalıdır.
3. Taraf Devletler, özürlü çocukların aile yaşamlarıyla ilgili olarak diğer bireylerle eşit haklara
sahip olmasını sağlamalıdır. Taraf Devletler bu hakları yaşama geçirmek ve özürlü çocukların
saklanması, terk edilmesi, ihmal edilmesi ve ayrı tutulmasının önüne geçmek üzere özürlü
çocuklara ve ailelerine erken ve kapsamlı bilgi, hizmet ve destek sunmalıdırlar.
4. Taraf Devletler, bir çocuğun ailesinin istemi olmadan ailesinden ayrılmamasını sağlamalıdır.
Bunun istisnası yargısal denetime tabi yetkili mercilerin çocuğun üstün yararı gereğince ailesinden ayrılmasının gerekli olduğuna uygulanan yasa ve usuller uyarınca karar vermesidir.
Hiç bir koşulda çocuğun veya ebeveynlerinden biri ya da hepsinin özürlü olması nedeniyle çocuk
anne ve babasından ayrı tutulamaz.
5. Taraf Devletler, özürlü çocuğun çekirdek ailesinin çocuğa bakamaması durumunda, çocuğa
geniş anlamda aile üyeleri, bunun mümkün olmadığı takdirde aile ortamını sağlayacak bir sosyal
çevrede alternatif bakım sağlanması için her türlü çabayı göstermeyi taahhüt ederler.
i Devlet namına imzalamışlardır.