Eğitim
1. Taraf Devletler özürlülerin eğitim hakkını tanırlar. Taraf Devletler, bu hakkın fırsat eşitliği
temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması için bütünleştirici eğitim sisteminin her
seviyede özürlüleri de içine almasını ve ömür boyu öğrenim imkanı sağlamalıdır. Bunun için
aşağıdaki hedefler gözetilmelidir:
(a) İnsan potansiyelinin, onur ve değer duygusunun tam gelişimi ve insan haklarına, temel
özgürlüklere ve insan çeşitliliğine saygı duyulmasının güçlendirilmesi;
(b) Özürlülerin; kişiliklerinin, yeteneklerinin, yaratıcılıklarının, zihinsel ve fiziksel becerilerinin
potansiyellerinin en üst derecesinde gelişiminin sağlanması;
(c) Özürlülerin özgür bir topluma etkin bir şekilde bir şekilde katılımlarının sağlanması.
2. Taraf Devletler bu hakkın yaşama geçirilmesi için aşağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
(a) Özürlüler özürleri nedeniyle genel eğitim sisteminden dışlanmamalı ve özürlü çocuklar
özürleri nedeniyle parasız ve zorunlu ilk ve orta öğretim olanaklarının dışında tutulmamalıdır;
(b) Özürlüler yaşadıkları çevrede bütünleştirici, kaliteli ve parasız ilk ve orta öğretime diğer
bireylerle eşit olarak erişebilmelidir;
(c) Bireylerin ihtiyaçlarına göre makul düzenlemeler yapılmalıdır;(d) Özürlülerin genel eğitimden etkin bir şekilde yararlanabilmeleri için genel eğitim sistemi
içinde ihtiyaç duydukları desteği almaları;
(e) Özürlülere yönelik bireyselleştirilmiş etkin destekleyici tedbirlerin, özürlülerin eğitime tam
katılımı/bütünleştirme hedefine uygun olarak akademik ve sosyal gelişimi artırıcı ortamlarda
sağlanması.
3. Taraf Devletler özürlülerin toplumun eşit üyeleri olarak eğitime tam ve eşit katılımlarını
kolaylaştırmak için yaşamı ve sosyal gelişim becerilerini öğrenmelerini sağlamalıdır. Taraf
Devletler bu amaçla aşağıda belirtilen uygun tedbirleri almalıdır:
(a) Braille ve diğer biçemlerdeki yazıların okunmasının öğrenilmesi, beden dilinin ve alternatif
iletişim araçları ve biçimleri ile yeni çevreye alışma ve bu çevrede hareket etme becerilerinin
öğrenilmesini, akran desteği ve rehberlik hizmetlerinin kolaylaştırılması;
(b) İşaret dilinin öğrenilmesine, işitme ve konuşma özürlülerin dilsel kimliğinin gelişimine
yardımcı olunması;
(c) Görme, işitme veya hem görme hem işitme-konuşma özürlülerin özellikle çocukların
eğitiminin en uygun dille, iletişim araç ve biçimleriyle, onların akademik ve sosyal gelişimini
artırıcı ortamlarda sunulmasını sağlamak.
4. Taraf Devletler bu hakkın yaşama geçmesini sağlamak için, özürlü olanlar dahil olmak üzere,
işaret dilini ve Braille alfabesini bilen öğretmenlerin işe alınması ve eğitimin her düzeyinde
çalışan uzmanların ve personelin eğitimi için uygun tedbirleri alacaklardır. Söz konusu eğitim
özürlülüğe ilişkin farkındalığın artırılmasını, alternatif iletişim araç ve biçimleri ile destekleyici
eğitim tekniklerinin ve materyallerinin kullanılmasını içermelidir.
5. Taraf Devletler özürlülerin genel yüksek okul eğitimine, mesleki eğitime, erişkin eğitimine ve
ömür-boyu süren eğitime ayrımcılığa uğramaksızın diğer bireylerle eşit koşullar altında erişimini
sağlamalıdır. Taraf Devletler bu amaçla özürlülerin ihtiyaçlarına uygun makul düzenlemelerin
yapılmasını sağlamalıdır.Madde 25
Sağlık
Taraf Devletler özürlülerin özürlülüğe dayalı ayrımcılığa uğramaksızın ulaşılabilir en yüksek
sağlık standardından yararlanma hakkını tanırlar. Taraf Devletler özürlülerin sağlıkla ilgili olarak
rehabilitasyon da dahil olmak üzere, cinsiyete duyarlı sağlık hizmetlerine erişimini mümkün
kılmak için uygun tüm tedbirleri alacaklardır.
Taraf Devletler;
(a) Parasız veya karşılanabilir bir maliyetle sağlanan sağlık bakımı ve programlarının, özürlülere
diğer bireylerle aynı kapsam, kalite ve standartta sağlanmasını ve bu hizmetlerin cinsel ve üreme
sağlığı ile halk sağlığı programlarını da içermesi sağlamalıdır;
(b) Özürlülerin özellikle özürlülükleri nedeniyle gereksinim duyduğu sağlık hizmetleri
sağlanmalıdır. Bu sağlık hizmetleri erken tanı ve mümkünse müdahaleyi, çocuklar ve yaşlılar
dahil olmak üzere, özürlülüğün azaltılmasını ya da artmasını önlemeyi hedefleyen hizmetleri
kapsamalıdır;
(c) Sağlık hizmetleri kırsal alanlar dahil olmak üzere mümkün olduğu kadar kişilerin yaşadıkları
yerlerin yakınına götürülmelidir;
(d) Sağlık profesyonellerinin özürlülere sunduğu tıbbi bakımın diğer bireylere sundukları
bakımla aynı kalitede olmasını ve bu bakımın hastaların bağımsız ve aydınlatılmış onaylarına
dayanmasını sağlamak amacıyla diğer tedbirlerin yanı sıra eğitim vererek, kamu kurumları ile
özel kurumlar tarafından sunulan sağlık bakımının etik standartlarını yayımlayarak özürlülerin
insan hakları, onuru, özerkliği ve ihtiyaçları hakkında farkındalık yaratmalıdırlar;
(e) Ulusal mevzuatın sağlık ve yaşam sigortasını düzenlediği hallerde özürlülerin bu
sigortalardan yararlanmaları bakımından ayrımcılık yapılmasını yasaklar ve sigortanın adil ve
makul olmasını sağlar;
(f) Özürlülüğe dayalı olarak sağlık bakımı veya hizmetlerinin sunulmamasını veya yiyecek ve
içecek verilmemesini önlemek üzere gerekli tedbirleri alırlar. Madde 26
Habilitasyon ve Rehabilitasyon
1. Taraf Devletler özürlülerin azami bağımsızlığını, tam fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki
becerilerini elde etmelerini ve yaşamın her alanına tam katılımlarını sağlamak için akran desteği
dahil uygun tedbirleri etkin bir şekilde alacaklardır. Bu bakımdan Taraf Devletler özellikle
sağlık, istihdam, eğitim ve sosyal hizmetler alanlarında kapsamlı habilitasyon ve rehabilitasyon
hizmetlerini sunmalı, mevcut hizmetleri güçlendirmeli ve genişletmelidir. Bunun için şöyle bir
yol izlemelidirler:
(a) Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programları mümkün olan en erken evrede
başlamalıdır ve bireylerin ihtiyaçlarının ve güçlü olduğu yönlerin çoklu disiplinle
değerlendirilmesine dayanmalıdır;
(b) Özürlülerin topluma katılımını ve toplumla bütünleşmesini destekleyen habilitasyon ve
rehabilitasyon hizmet ve programlarına katılmak rızaya dayalıdır ve bu hizmet ve programlar
kırsal alanlar dahil olmak üzere, özürlülerin yaşadıkları yerlerin mümkün olduğu kadar yakınında
sunulur.
2. Taraf Devletler habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinde çalışan profesyoneller ve
personel için, temel ve sürekli eğitim programları geliştirilmesini destekler.
3. Taraf Devletler özürlüler için hazırlanmış, habilitasyon ve rehabilitasyonla ilgili yardımcı
cihazlar ve teknolojilerin erişilebilirliğini, bunlara ilişkin bilgiyi ve bunların kullanımını
geliştirmelidir.
Madde 27
Çalışma ve İstihdam
1. Taraf Devletler özürlülerin diğer bireylerle eşit koşullar altında çalışma hakkına sahip
olduğunu kabul eder ve bu hak, özürlülerin serbestçe seçtikleri veya açık, bütünleştirici ve
erişilebilir bir iş piyasası ve çalışma ortamında bir işte hayatlarını kazanmaları fırsatını da içerir.
Taraf Devletler çalışırken özürlü olanlar dahil tüm özürlülerin çalışma hakkının yaşama geçmesini yasama tedbirleri dahil uygun tüm tedbirleri alarak güvence altına alacaklardır. Buna
ek olarak:
(a) İşe alım ve istihdam edilme koşullarında, istihdamın sürekliliği, kariyer gelişimi ve sağlıklı
ve güvenli çalışma koşulları dahil olmak üzere, istihdama ilişkin her hususta, özürlülüğe dayalı
ayrımcılığı yasaklar;
(b) Adil ve uygun çalışma koşullarının sağlanmasına ilişkin olarak, özürlülerin hakları diğer
bireylerle eşit koşullar altında korunmalıdır. Bu koşul fırsat eşitliğini, eşit işe eşit ücret ilkesinin
korunmasını ve tacizden korunma ve mağduriyetin giderilmesi dahil olmak üzere güvenli ve
sağlıklı çalışma koşullarını içerir;
(c) Özürlülerin iş ve sendikal haklarını diğer bireylerle eşit koşullar altında kullanabilmelerini
sağlar;
(d) Özürlülerin genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleştirme hizmetlerine,
mesleki ve sürekli eğitime diğer bireylerle eşit koşullar altında etkin bir şekilde erişimini sağlar,
(e) İş piyasasında özürlülerin istihdam olanaklarının ve kariyer gelişiminin desteklenmesine ve
özürlülerin iş aramasına veya işe başlamasına, çalışmaya devam etmesine ve işe geri
dönmelerine yardım eder;
(f) Serbest çalışma, girişimcilik, kooperatif kurma ve kendi işini kurma konusundaki fırsatları
geliştirir;
(g) Özürlüleri kamu sektöründe istihdam eder;
(h) Olumlu ayrımcılık içeren eylem programları, teşvikler ve diğer tedbirleri de içerebilecek
uygun politika ve tedbirlerle, özürlülerin özel sektörde istihdam edilmelerini destekler;
(i) Özürlülerin çalıştığı işyerlerinde makul düzenlemelerin yapılmasını sağlar;
(j) Özürlülerin açık iş piyasasında iş deneyimi kazanmasını sağlar;
(k) Özürlüler için mesleki rehabilitasyon, işte kalma ve işe dönüş programları yürütür.2. Taraf Devletler özürlülerin kölelik altında tutulmalarını engellemeli ve özürlüleri zorla veya
mecburi çalışmaya karşı diğer bireylerle eşit koşullar altında korumalıdır.
Madde 28
Uygun Yaşam Standardı ve Sosyal Korunma
1. Taraf Devletler, özürlülerin yiyecek, giysi ve barınma dahil kendileri ve aileleri için yeterli
yaşam standardı hakkını ve yaşam koşullarının sürekli olarak iyileştirilmesi hakkını tanır. Taraf
Devletler bu hakkın özürlü olmaları nedeniyle ayrımcılığa uğramaksızın tanınmasını temin
etmek için gerekli adımları atmalıdır.
2. Taraf Devletler özürlülerin sosyal korunma ve özürlülüğe dayalı ayrımcılığa uğramadan bu
haktan yararlanma hakkını tanır ve aşağıda belirtilen tedbirler dahil bu hakkın tanınmasını temin
etmek ve geliştirmek için gerekli adımları atmalıdır:
(a) Özürlülerin temiz su hizmetlerine, uygun ve bedeli ödenebilir hizmetlere eşit erişimlerini
sağlamak ve özürlülerin ihtiyaçlarına ilişkin araç- gereç ve diğer yardımlara erişimlerini
sağlamak:
(b) Özellikle özürlü kadın ve kızlar ve özürlü yaşlılar dahil olmak üzere, özürlülerin sosyal
koruma programlarına ve yoksulluk azaltıcı programlara erişimini sağlamak;
(c) Yoksulluk koşullarında yaşayan özürlülerin ve ailelerinin uygun eğitim, danışmanlık, mali
yardım ve süreli bakım dahil özürlülüğe ilişkin harcamalarında devlet yardımına erişimini
sağlamak;
(d) Özürlülerin toplu konut programlarına erişimini sağlamak;
(e) Özürlülerin emeklilik tazminatı, maaşı gibi olanaklara ve programlara eşit erişimini
sağlamak.
Madde 29
Siyasal ve Toplumsal Yaşama Katılım Taraf Devletler, özürlülerin siyasi haklarını ve diğer bireylerle eşit koşullar altında bunlardan yararlanma imkânını güvence altına almalı ve aşağıda belirtilenleri yerine getirmelidir;
(a) Diğerlerine ek olarak aşağıda belirtilenler yoluyla; özürlülerin diğer bireylerle eşit koşullar
altında seçme ve seçilme hakları dahil olmak üzere siyasi ve kamusal yaşama etkin şekilde ve
tam katılımını doğrudan veya serbestçe seçilmiş temsilciler aracılığıyla sağlamak;
(i) Seçim usullerinin, tesislerinin, materyallerinin uygun, erişilebilir ve anlaşılması ve
kullanılması kolay olmasını sağlayarak;
(ii) Özürlülerin, seçimlerde ve referandumlarında baskıya uğramadan gizli oy kullanmaları, aday
olma ve etkili bir mevkide görev alma ve devletin tüm kademelerinde tüm kamu görevlerini
yerine getirme haklarını koruyarak, mümkün olduğunca yardımcı ve yeni teknolojilerin
kullanılmasını kolaylaştırarak;
(iii) Özürlülerin seçmen olarak tercihlerini özgürce ifade edebilmelerini güvence altına alarak ve
bu amaçla gerektiğinde, talep etmeleri durumunda oy kullanırken kendi seçtikleri bir kişinin
desteğini almalarına izin vererek,
(b) Özürlülerin ayrımcılığa uğramadan, diğer bireylerle eşit koşullar altında, kamu işlerinin
idaresinde etkin ve tam katılımlarının sağlanacağı bir ortamın yaratılması ve aşağıda belirtilenler
de dahil olmak üzere, kamu işlerine katılımlarının cesaretlendirilmesi;
(i) Ülkenin kamusal ve siyasi yaşamı ile ilgili sivil toplum kuruluşları, dernekler ve siyasi
partilerin etkinliklerine ve yönetimine katılım;
(ii) Özürlüleri uluslararası, ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde temsil eden özürlü örgütlerinin
kurulması ve özürlülerin içinde yer almalarının sağlanması.
Madde 30
Kültürel Yaşama, Dinlenme, Boş Zaman Aktiviteleri ve Spor Faaliyetlerine Katılım
1. Taraf Devletler özürlülerin diğer bireylerle eşit koşullar altında kültürel yaşama katılım
hakkını tanır ve özürlülerin aşağıda belirtilenlerden yararlanmasını sağlamak için gerekli tüm
tedbirleri alır:
(a) Yararlanılabilir nitelikteki kültürel materyallere erişmek;
(b) Televizyon programlarına, filmlere, tiyatroya ve diğer kültürel etkinliklere erişilebilir
biçimlerde erişmek;
(c) Tiyatro, müze, sinema, kütüphane ve turistik hizmetler gibi kültürel etkinliklerin yapıldığı
veya hizmetlerin sunulduğu yerlere ve ayrıca mümkün olduğu ölçüde ulusal kültür açısından
önemli anıtlar ve alanlara erişmek.
2. Taraf Devletler, sadece özürlülerin yararı için değil, toplumu zenginleştirmek amacıyla da
özürlülerin yaratıcı, sanatsal ve entelektüel kapasitelerini geliştirme ve kullanma imkanına sahip
olmalarını sağlayıcı gerekli tedbirleri alacaklardır.
3. Taraf Devletler, uluslararası hukuka uygun olarak, fikri mülkiyet haklarını koruyan yasaların,
özürlülerin kültürel materyallere erişimine makul olmayan veya ayrımcılık yaratan bir engel
çıkarmaması için tüm uygun tedbirleri alacaklardır.
4. Özürlüler, diğer bireylerle eşit koşullar altında, kendilerinin özel kültürel ve dil kimliklerinin,
örneğin işaret dilleri ve işitme özürlüler kültürü, tanınması ve desteklenmesi hakkına sahiptir.
5. Taraf Devletler, özürlülerin eğlence, dinlenme ve spor etkinliklerine diğer bireylerle eşit
koşullar altında katılımını sağlamak amacıyla aşağıda yazılı tedbirleri almalıdır:
(a) Özürlülerin her seviyedeki genel spor etkinliklerine mümkün olduğunca tam katılımını
cesaretlendirmek ve artırmak;
(b) Özürlülerin, özürlülüğüne özel spor ve eğlence etkinliklerini örgütleme, geliştirme ve bu
etkinliklere katılma imkanına sahip olmasını sağlama ve bu nedenle, diğer bireylerle eşit koşullar
altında onlara uygun bilgi ve eğitimin verilmesini ve kaynakların sunulmasını cesaretlendirmek;(c) Özürlülerin spor, eğlence yerleri ile turistik alanlara erişimini sağlamak;
(d) Özürlü çocukların, okullardaki etkinlikler dahil oyun, eğlence, boş zaman aktiviteleri ve spor
etkinliklerine eşit şekilde katılabilmesini sağlamak;
(e) Eğlence, turistik, boş zaman aktiviteleri ve spor etkinliklerini organize edenlerin sunduğu
hizmetlere özürlülerin erişebilmesini sağlamak.
Madde 31
İstatistikler ve Veri Toplama
1. Taraf Devletler bu sözleşmenin uygulanması açısından gerekli politikaları formüle etmeleri ve
geliştirmelerinde kendilerine yol gösterecek, istatistik veriler ve araştırmalar da dahil, uygun
bilgileri toplar. Bilgi toplama ve bilginin sürdürülebilirliği için aşağıdaki noktalar dikkate alınır:
(a) Verinin korunması, özürlü kişilerin özel yaşamlarına saygı ve gizliliğin sağlanmasına ilişkin
yasal düzenlemeler dahil yasal olarak oluşturulmuş güvenlik tedbirlerine uygun olmalı;
(b) İstatistiklerin toplanması ve kullanımında insan hakları, temel özgürlükler ve etik ilkelerin
korunması konularındaki uluslararası düzeyde kabul edilen normlara uygunluk aranmalıdır.
2. Bu Maddeye göre toplanan bilginin, uygun olması halinde, dağıtılması ve mevcut sözleşme
kapsamında taraf devletlerin uygulamalarının değerlendirilmesi ve özürlülerin haklarını
kullanırken karşılaştıkları engellerin ortaya konulmasında bu bilgilerin kullanılmasını
sağlamalıdır.
3. Taraf Devletler topladıkları verilerin yaygınlaştırılması konusunda sorumluluk almalı ve bu
verilerin özürlü kişiler ve diğerleri için erişilebilir olmasını sağlamalıdır.
Madde 32
Uluslararası İşbirliği
1. Taraf Devletler bu sözleşmenin amaç ve yükümlülüklerinin yerine getirilmesine yönelik
olarak ulusal çabaların desteklenmesi konusunda uluslar arası işbirliğinin önemini tanır ve teşvik eder. Bu doğrultuda devletlerarası ve devletler düzeyinde, gerektiğinde ilgili uluslar arası ve
bölgesel örgütlerle ve sivil toplumla özellikle özürlülere yönelik örgütlerle işbirliğini sağlamak
üzere gerekli tedbirleri alır. Bu tedbirler:
(a) Uluslararası kalkınma programları da dahil olmak üzere uluslararası işbirliğinin, özürlüleri
kapsamasını ve özürlüler için erişilebilir olmasını güvence altına alır;
(b) Bilgi, deneyim ve eğitim programları ve iyi uygulamaların değişimi ve paylaşımı aracılığıyla
kapasite geliştirmeyi teşvik eder ve destekler;
(c) Araştırma, bilimsel ve teknik bilgiye erişim konularında işbirliğini geliştirir;
(d) Uygun olması halinde, ulaşılabilir ve destek teknolojilerinin erişilebilir olmasının ve bunların
paylaşılmasının teşvik edilmesi ve teknolojilerin transferi yoluyla ekonomik ve teknik destek
sağlar.
2. Bu Maddenin hükümleri, her taraf devletin mevcut sözleşmenin getirdiği yükümlülükleri
yerine getirmesini göz ardı etmez.
Madde 33
Ulusal Uygulama ve Denetim
1. Taraf devletler kendi örgütlenme biçimlerine uygun olarak mevcut sözleşmenin uygulanması
ile ilgili konular için hükümet içinde bir veya daha fazla kilit nokta tahsis eder ve hükümet içinde
farklı sektörler ve farklı düzeylerdeki konu ile ilgili faaliyetlerin teşvik edilmesi için
koordinasyon mekanizması kurmalıdır.
2. Taraf devletler kendi yasal ve idari sistemlerine uygun olarak devlet içinde bir veya daha fazla
bağımsız mekanizmayı içeren bir çerçeve kurmalılar. Bu yapı mevcut sözleşmenin
uygulamasının teşvik eder, korur ve izler. Bu yapı kurulurken taraf devletler insan haklarının
korunması ve teşvik edilmesi konusundaki kuruluşlarının statülerini ve işleyişini dikkate
almalıdır. 3. Öncelikle özürlüler alanında çalışanlar olmak üzere sivil toplum kuruluşlarının ve
temsilcilerinin denetim sürecine tam katılımları sağlanmalıdır.
Madde 34
Özürlü Hakları Komitesi
1. Bu sözleşmede verilen görevleri yerine getirmek üzere bir özürlü hakları komitesi kurulur
(bundan sonra “komite” olarak adlandırılacaktır).
2. Komite, sözleşmenin yürürlüğe girmesinden sonra 12 uzmandan oluşur. 60 devlet daha
onayladıktan sonra, komitenin üye sayısı 6 kişi artırılarak 18'e ulaşılır ve bu rakam maksimum
üye sayısı olur.
3. Komite üyeleri; kişisel kapasiteleri ölçüsünde çalışmalı, ahlaki değerleri yüksek olmalı ve
sözleşmenin içerdiği alanlarla ilgili başarıları ve deneyimleri kabul görenlerden oluşmalıdır.
Taraf devletler adaylarını belirlerken bu sözleşmenin 4. Maddesinin 3. bendindeki hükümleri göz
önünde bulundurmaları gerektiği hususunda uyarılmalıdır.
4. Komite üyeleri Taraf Devletlerce seçilmelidir. Taraf Devletler komite üyelerinin seçiminde
coğrafi dağılım, farklı medeniyetlerin ve yasal sistemlerin temsil edilmesi, kadın-erkek
temsilinin dengeli olması ve özürlü uzmanların katılımı konularında adaletli olmalıdır
5. Komite üyeleri, bu sözleşmeye taraf devletlerin ulusal toplantılarında belirleyerek
gösterdikleri adaylardan oluşan bir listeden gizli oyla seçilir. Seçimlerde taraf devletlerin 3/2'si
hazır bulunmalı, en fazla oyu alan ve temsil edilen devletlerin oylarının mutlak çoğunluğuna
ulaşan kişiler seçimi kazanmalıdır.
6. İlk seçim, sözleşmenin yürürlüğe girişinden itibaren 6 ay içinde yapılır. Birleşmiş Milletler
Genel Sekreterliği, her seçimden en az 4 ay önce taraf devletlere yazı göndererek 2 ay içinde
adayları onaylamalarını ister. Genel Sekreterlik, taraf devletlerce gösterilen ve sözleşmeye uygun
olan adayların adlarını alfabetik sıraya göre, bağlı olduğu taraf devletin adı ile birlikte listeler ve
mevcut sözleşmeye taraf devletlere gönderir. 7. Komite üyeleri 4 yıllık bir dönem için seçilir. Üyeler, bir kere daha seçilebilmeye uygun
olmalıdır. Ancak, ilk seçimden hemen sonra bu Maddenin 5. paragrafında sözü edilen
toplantıların başkanlarının tamamının oyları ile adları belirlenen 6 üyenin görev süresi, seçimden
2 yıl sonra sona erer.
8. 6 Yeni üyenin seçimi, bu Maddenin ilgili hükümlerine göre gerçekleştirilen düzenli seçimlerle
yapılır.
9. Komite üyelerinden biri ölüm, istifa ya da başka herhangi bir nedenle süresi dolmadan
görevinden ayrılırsa, temsil ettiği taraf devlet, bu Maddenin ilgili hükümlerinde aranan nitelik ve
yeterliliklere sahip bir başka uzmanı atar. Yeni üye kalan süreyi tamamlar.
10. Komite çalışmalarıyla ilgili kurallarını kendisi belirler.
11. Komitenin bu sözleşmeyle verilen görevlerini etkin olarak yerine getirebilmek için
gereksinim duyacağı personel ve diğer ihtiyaçları Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği
tarafından sağlar. Ayrıca, Genel Sekreterlik, komiteyi ilk toplantı için bir araya gelmek üzere
davet etmelidir.
12. Bu sözleşme hükümlerine göre kurulan komitenin üyeleri, genel kurulun kararıyla, Birleşmiş
Milletler kaynaklarından bir ücret alır, genel kurul bu kararı verirken Komite'nin
sorumluluklarını dikkate alır.
13. Komite üyeleri, Birleşmiş Milletler uzmanlarının "Birleşmiş Milletlerin öncelikleri ve
dokunulmazlığı" sözleşmesinin ilgili bölümlerinde düzenlenen haklarından yararlanabilmeleri
için Genel Sekreterliğin personeli olarak adlandırılmalıdır.
Madde 35
Taraf Devletlerce Sunulacak Raporlar
1. Taraf Devletler, Sözleşmenin ilgili Devlet için yürürlüğe girmesinden sonra iki yıl içerisinde
Birleşmiş Milletler Genel sekreterliği aracılığıyla Komiteye Sözleşmenin gereklerinin yerine
getirilmesi için alınan önlemeler ve kaydedilen gelişmeler hakkında kapsamlı bir rapor
sunmalıdır. 2. Ondan sonra, Taraf Devletler en az dört yılda bir ve buna ilave olarak zamana bağlı
olmaksızın Komitenin talep etmesi durumunda müteakip raporları sunar.
3. Komite, raporların içeriği için başvurulabilecek temel noktaları belirleyebilir.
4. Komiteye ilk geniş raporunu sunan bir taraf devletin ikinci raporunun eski bilgileri içermesine
gerek yoktur. Taraf Devletler komiteye rapor hazırlarken, açık ve şeffaf bir yöntem izlemeli ve
bu sözleşmenin 4. Maddesinin 3 paragrafındaki (4.3) hükümleri göz önünde bulundurmalıdır.
5. Raporlar, sözleşme yükümlülüklerinin yerine getirilme düzeyini etkileyen güçlükleri ve
etkenleri de içerebilir.
Madde 36
Raporlarda Dikkate Alınacak Hususlar
1. Komite, her raporu inceler, varsa önerilerini ve genel yorumlarını da ekleyerek ilgili devlete
geri gönderir. Taraf devlet, seçtiği herhangi bir bilgi hakkında komiteye yanıt verebilir. Komite,
Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin ek bilgileri Taraf Devletlerden isteyebilir.
2. Komite, bir raporu sunmada önemli ölçüde geç kalmışsa, ilgili devletten, sözleşme
hükümlerinin yerine getirilmesine yönelik çalışmaların, güven temelinde, gözden geçirilmesini
isteyebilir. Bunu takip eden 3 ay içinde yeni bir raporun sunulmaması durumunda, komite ilgili
devleti bir denetime katılmaya davet etmelidir. Raporun zamanında sunulması durumunda ise, bu
Maddenin birinci paragrafının hükümleri uygulanmalıdır.
3. Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği raporlarların Taraf Devletler için erişilebilir olmasını
sağlamalıdır.
4. Taraf Devletler raporlarının, öneri ve yorumlar da dahil olmak üzere, kendi ülkelerindeki
kamuoyları için erişilebilir olmasını sağlamalıdır.
5. Bir raporda, herhangi bir rica, teknik araç ya da destek ihtiyacı belirtilmişse, komite uygun
görmesi halinde, konu hakkında kendi gözlem ve yorumlarını da ekleyerek, söz konusu raporu Birleşmiş Milletler'in bu alanda uzmanlaşmış kuruluşlarına, fonlara, programlara ve diğer yetkin
organlara ulaştırır.
Madde 37
Taraf Devletler ve Komite Arasındaki İşbirliği
1. Taraf devletlerin her biri komite ile işbirliği yapmalı ve üyelere görevlerini yerine getirmede
yardımcı olmalıdır.
2. Komite; Taraf devletlerle ilişkisi çerçevesinde, bir devlete sözleşmenin uygulanması için
ulusal kapasitesini geliştirici yollar ve araçlar konularında uluslararası işbirliği de dahil
sorumluluklar verir.
Madde 38
Komitenin Diğer Organlarla İlişkisi
Sözleşme hükümlerinin etkin olarak yerine getirilmesinin güçlendirilmesi ve sözleşmenin
kapsadığı alanla ilgili uluslararası işbirliğinin teşvik edilmesi açısından:
1. Uzmanlaşmış kuruluşlar ve Birleşmiş Milletler'in diğer organları, sözleşmenin, kendi çalışma
alanlarına giren hükümlerinin uygulanmasının incelenmesi sırasında temsil edilmelidir. Komite,
uygun görmesi halinde, uzmanlaşmış kuruluşlar ve diğer yetkili organları, bu Sözleşmenin
alanlarıyla ilgili hükümlerin nasıl yerine getirileceği hakkında uzman görüşüne başvurmak üzere
çağırabilir. Komite uzmanlaşmış kuruluşlar ve Birleşmiş Milletler'in diğer organlarından,
sözleşmenin kendi faaliyet alanları ile ilgili uygulamalarına ilişkin rapor sunmalarını isteyebilir.
2. Talimatnamesi doğrultusunda komite; raporlama ilkeleri, önerileri ve genel yorumlarında
tutarlılığı sağlayabilmek, yetki ve görev alanlarının çatışmasından kaçınmak açısından, uygun
görmesi halinde, İnsan Hakları Bildirgesi ile oluşturulan diğer ilgili organlara danışmalıdır.
Madde 39
Komitenin Raporu Komite, her iki yılda bir, faaliyetleri hakkında, Genel Kurul ve Ekonomik ve Sosyal Konsey'e
rapor sunacak, Taraf Devletlerden alınan bilgiler ve raporların incelenmesi doğrultusunda ortaya
çıkmış öneri ve genel yorumları da belirtebilecektir. Bu öneri ve değerlendirmeler, var ise, Taraf
Devletlerin gelebilecek yorumlarla birlikte Komite raporunda yer alır.
Madde 40
Taraf Devletler Konferansı
1. Taraf Devletler sözleşme hükümlerinin yerine getirilmesi ile ilgili konuları tartışabilmek için
düzenli aralıklarla Taraf Devletler Konferansı'nda bir araya gelmelidir.
2. Sözleşmenin yürürlüğe girmesini takip eden altı ay içinde ilk Taraf Devletler Konferansı
Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği'nin çağrısıyla toplanmalıdır. Bundan sonraki toplantılar
Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği tarafından iki yılda bir ya da Taraf Devletler
Konferansı'nın kararı ile yapılır.
Madde 41
Yürütme
Sözleşmenin sekreterlik işlerini Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği yürütür.
Madde 42
İmzalanma
Mevcut Sözleşme, 30 Mart 2007 tarihinde, New York'taki Birleşmiş Milletler Genel
Merkezi'nde, tüm devletler ve bölgesel entegrasyon örgütlerinin imzasına açılacaktır.
Madde 43
Bağlayıcılık
Mevcut Sözleşme; imzalayan Devletlerin onaylamasına ve bölgesel entegrasyon örgütlerinin
resmi onayına tabidir. Sözleşmeyi imzalamamış katılımcı devlet ve bölgesel entegrasyon
örgütlerine de açıktır.Madde 44
Bölgesel Entegrasyon Örgütleri
1. Bölgesel entegrasyon örgütü; belirli bir bölgedeki bağımsız devletlerce kurulan örgütü ifade
etmektedir. Bu bölgedeki üye devletler bu sözleşme ile ilgili konularda yetkilerini bu örgüte
devrederler. Bu örgütler, resmi onay ve katılımlarını ortaya koyarken Sözleşme kapsamına giren
konulardaki yetki düzeylerini açıklar. Sonrasında, herhangi önemli değişikliği yetkileri dahilinde
bildirebilirler.
2. Mevcut Sözleşmede “Taraf Devletler” olarak belirtilen devletler de yetkileri dahilinde bu
örgütlere başvurabilirler.
3. Madde 45 paragraf 1, Madde 47 paragraf 2 ve 3 açısından bölgesel entegrasyon örgütlerinin
herhangi bir enstrüman ortaya koyması gerekmez.
4. Bölgesel entegrasyon örgütleri, Taraf Devletler konferansında, yetkisi kapsamındaki konular
hakkında oy kullanabilir. Oyu, bünyesinde olup bu sözleşmeye taraf devletlerin oy sayısına
eşittir. Bünyesindeki taraf devletlerden birinin oy kullanması durumunda bu örgütler oy haklarını
kullanamazlar.
Madde 45
Yürürlüğe Girme
1. İşbu sözleşme 20 tarafın imzalayıp onaylamasından 30 gün sonra yürürlüğe girer.
2. 20 katılımcıdan sonra, sözleşmeyi imzalayıp onaylayan her bir devlet ya da bölgesel
entegrasyon örgütü için ilgili tarafın bu sözleşmeyi usulüne uygun bir şekilde imzalayıp
onaylamasını takip eden 30 gün içinde yürürlük başlar.
Madde 46
Çekinceler
1. Mevcut Sözleşmenin Kapsamı ve amaçları ile uyumlu olmayan çekince ileri sürülmesi kabul
edilemez. 2. İleri sürülen çekinceler her zaman geri çekilebilir.
Madde 47
Değişiklikler
1. Bir Taraf Devlet Sözleşme üzerinde bir değişiklik önerebilir ve bunu Birleşmiş Milletler Genel
Sekreterliğine bildirir. Genel Sekreterlik, öneriyi taraf devletlere bildirerek, tartışılıp karara
bağlanması için konferansın toplanması hakkındaki görüşlerini sorar. Bildirimi takip eden 4 ay
içinde taraf devletlerin en az 3/1'i konferansın toplanmasından yana görüş bildirirse; Genel
Sekreterlik, Birleşmiş Milletlerin himayesi altında taraf devletleri toplantıya davet eder. Bir
değişikliğin kabul görmesi için hazır bulunan ve oy kullanan taraf devletlerin 3/2'sinin oyunu
alması, Genel Sekreterlik tarafından Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'na sunulması ve orada
onaylanması gerekmektedir. Böylelikle Tüm taraflar için geçerli olur.
2. Bir değişiklik, paragraf 1'e göre taraf devletlerin 3/2'sinin kabul edip onaylamasından 30 gün
sonra geçerlilik kazanır. Bundan sonra her devlet için kendi imza ve onayını takip eden 30'uncu
günde yürürlüğe girer. Bir değişiklik, yalnızca onu kabul eden tarafları bağlar.
3. Madde 47'nin 1. paragrafında (47.1) yer alan değişikliğin onaylanması ile ilgili olarak; Madde
34, 38, 39 ve 40 ile doğrudan ilişkili bir değişikliğin konferansta oy birliği ile kabul edilmesi
durumunda taraf devletlerin 3/2'si kabul edip onayladıktan sonraki 30'uncu gün değişiklik tüm
taraflar için geçerli olur.
Madde 48
Fesih
Bir Taraf Devlet, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği'ne yazılı olarak bildirmek suretiyle
sözleşmeyi feshedebilir. Bu fesih, söz konusu bildirimin Birleşmiş Milletler Genel
Sekreterliği'nce kabulünden 1 yıl sonra geçerlilik kazanır.
Madde 49
Erişilebilir Format
Bu sözleşme erişilebilir bir formatta hazırlanır. Madde 50
Orijinal Metinler
Bu sözleşmenin Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca metinleri orijinalinin
aynıdır.
Aşağıda imzaları bulunan ve temsil ettikleri devletlerce tam olarak yetkili kılınmış katılımcılar
işbu Sözleşme'yi temsil ettikleri Devlet namına imzalamışlardır.
Özürlü Kişilerin Hakları Sözleşmesine Ek İhtiyari Protokol
İşbu Protokole Taraf Devletler aşağıdaki hususları kabul etmişlerdir:
Madde 1
1. İşbu Protokole Taraf Devlet (“Taraf Devlet”) kendi hükümranlık alanında ve kendi
uyruğundaki bireyler ya da bunlar adına hareket eden birey ya da grupların bu Taraf Devlet'in
Sözleşme hükümlerini ihlali sonucunda zarar gördüğü iddiasıyla Özürlü Hakları Komitesi'ne
(“Komite”) başvurma ve iletişime geçme haklarını ve Komite'nin anılan bu bireyler ve gruplarla
iletişim kurma yetkisini tanır.
2. Bu kapsamda, işbu Protokolün tarafı olmayan bir Taraf Devlet'i ilgilendiren bir başvuru ya da
iletişim Komite tarafından kabul edilmeyecektir.
Madde 2
Komite aşağıdaki durumlarda gerçekleşen şikayetleri kabul etmeyecektir:
(a) İlgili şikayetin isimsiz olması durumunda;
(b) Söz konusu şikayetin dilekçe ya da başvuru hakkının kötüye kullanılması veya Sözleşme
hükümlerine uygun olmaması durumunda; (c) Aynı meselenin Komite tarafından daha önce incelenmiş olması ya da başka bir uluslararası
tahkim ya da inceleme prosedürü kapsamında incelenmiş ya da incelenmekte olması durumunda;
(d) Tüm iç hukuk yollarının tüketilmemiş olması halinde. Bu hüküm söz konusu iç hukuk
yollarının gereksiz ve mantıksız bir şekilde uzamış olması ve herhangi bir sonuca ulaşma
olasılığının görünmediği durumlarda geçerli değildir;
(e) Söz konusu şikayetin asılsız ya da yeterli kanıta dayanmaması; ya da
(f) Şikayete konu olayların işbu Protokolün Taraf Devlet tarafından kabul edilmesi öncesinde
gerçekleşmiş olması ya da daha önce meydana gelmiş ise söz konusu olayın sonuçlarının işbu
Protokolün Taraf Devlet'çe kabul edildiği tarihten sonra devam etmiyor olması durumunda.
Madde 3
İşbu Protokolün 2. Maddesi hükümleri çerçevesinde Komite kendisine sunulan her tür şikayet ve
bildirimi Taraf Devlet'e gizlilik kuralları içinde iletecektir. Taraf Devlet kendisine iletilen
konuyla ilgili olarak Komite'yi en geç altı ay içinde konunun içeriği ve çözümüne yönelik
alınabilecek tedbirler varsa bunlarla ilgili olarak yazılı bir biçimde bilgilendirecektir.
Madde 4
1. Bir şikayetin alınmasını takip eden ve konunun çözüme ulaştığının belirlenmesinden önceki
herhangi bir zamanda, Komite söz konusu Taraf Devlet'ten iddia edilen ihlalin ya da
olumsuzluğun kurbanı ya da kurbanlarının geri dönülmez zararlara uğramasının engellenebilmesi
için alınmasını gerekli gördüğü ara tedbirlerin acilen alınması ve uygulamaya konulmasını talep
edebilir.
2. Komite'nin bu Maddenin 1. paragrafında öngörülen tercihi kullandığı hallerde bu durum söz
konusu şikayetin haklı ya da haksız bulunduğu anlamına gelmez.
Madde 5 Komite işbu Protokol kapsamında kendisine iletilen şikayetleri incelemek için kapalı toplantılar
gerçekleştirecektir. Bir şikayetin incelenmesinden sonra Komite eğer varsa, Taraf Devlete ve
dilekçe sahibine önerilerini ve isteklerini iletecektir.
Madde 6
1. Eğer Komite Taraf Devlet'in Sözleşme'de öngörülen hakları ağır ve sistematik bir biçimde
ihlal ettiğine dair güvenilir bilgilere sahipse söz konusu Taraf Devlet'i bu bilginin incelenmesi
konusunda işbirliğine davet edecek ve bu amaçla söz konusu bilgilerle ilgili gözlemleri Taraf
Devlet'in bilgisine sunacaktır.
2. Komite Taraf Devlet tarafından kendisine sunulmuş olabilecek herhangi bir ek gözlemin yanı
sıra elinde bulunan güvenilir nitelikteki diğer bilgileri de göz önünde bulundurarak komite
üyelerinden biri ya da birkaçını kendisine acil bir rapor sunmak üzere araştırma yapmakla
görevlendirebilir.Taraf Devlet'in rıza gösterdiği ve garanti sunduğu durumlarda söz konusu
araştırma bölgeye yapılacak bir ziyareti de kapsayabilir.
3. Bu tür bir araştırma sonucunda elde edilecek bulguların incelenmesinden sonra Komite bu
bulguları konuya ilişkin yorumları ve önerileriyle birlikte Taraf Devlet'e sunacaktır.
4. İlgili Taraf Devlet söz konusu bulgular, yorumlar ve önerilerin kendisine iletilmesini takip
eden altı ay içinde kendi gözlemlerini Komite'ye sunacaktır.
5. Söz konusu araştırma gizlilik içinde yürütülecek ve araştırmanın her safhasında Taraf
Devlet'in işbirliği aranacaktır.
Madde 7
1. Komite işbu Protokol'ün altıncı maddesinde öngörülen araştırmaya cevap olarak ilgili Taraf
Devlet'i alınacak tüm tedbirlerin ayrıntılarını da içerecek şekilde Sözleşme'nin 35. Maddesinde
öngörülen raporu hazırlamaya davet edebilir. 2. Gerek duyulması halinde, Komite Madde 6.4'te öngörülen altı aylık sürenin
tamamlanmasından sonra ilgili Taraf Devlet'ten söz konusu araştırmaya cevaben alınmış
tedbirlerle ilgili olarak kendisini bilgilendirmesini talep edebilir.
Madde 8
Her bir Taraf Devlet işbu Protokolün imzalanması ya da onaylanması ya da uygulanması
safhalarında Komite'nin 6. ve 7. Maddelerde öngörülen yetkilerini tanımadığını açıklayabilir.
Madde 9
İşbu Protokol'ün yürütülmesi görevi Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği'ne aittir.
Madde 10
İşbu Protokol 30 Mart 2007 tarihinde, New York'taki Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'nde,
tüm devletler ve bölgesel entegrasyon örgütlerinin imzasına açılmıştır.
Madde 11
İşbu Protokol Sözleşme'yi onaylamış veya sözleşmeye dahil olmuş olan Taraf Devletlerin
onayına tabidir. Protokol Sözleşme'yi onaylamış veya sözleşmeye dahil olmuş olan bölgesel
entegrasyon örgütlerinin onayına tabidir. Protokolü imzalamamış ancak Sözleşme'yi usulüne
göre imzalamış veya yürürlüğe koymuş Taraf Devletler ve bölgesel entegrasyon örgütlerinin
katılımına açıktır.
Madde 12
1. “Bölgesel entegrasyon örgütü”; egemen bir devlet tarafından yönetsel bir bölge olarak
kurulmuş ancak işbu Protokol ile ilgili konularda yönetim yetkisi bulunan yapıdır. Bu örgütler,
protokol kapsamına giren konularda karar yetkisine sahip olduklarını ve gelecekte de bu yetkinin
kısıtlanmayacağını bildirir.
2. Bu örgütlerin işbu Protokol kapsamındaki yetkileri konusunda taraf devletlerin referansına
başvurulabilir.3. Madde 13 paragraf 1, Madde 15 paragraf 2 (15.2) açısından bölgesel entegrasyon örgütleri
tarafından tevdi edilen belgeler dikkate alınmayacaktır.
4. Bölgesel entegrasyon örgütleri, taraf devletler konferansında, yetkisi kapsamındaki konular
hakkında oy kullanabilir. Oyu, bünyesinde olup işbu protokole taraf devletlerin oy sayısına
eşittir. Bünyesindeki taraf devletlerden birinin oy kullanması durumunda bu örgütler oy haklarını
kullanamazlar.
Madde 13
1. İşbu Protokol onuncu tarafın imzalayıp onaylamasından 30 gün sonra yürürlüğe girer.
2. On katılımcıdan sonra, sözleşmeyi imzalayıp onaylayan her bir devlet ya da bölgesel
entegrasyon örgütü için ilgili tarafın bu sözleşmeyi usulüne uygun bir şekilde imzalayıp
onaylamasını takip eden 30 gün içinde yürürlük başlar.
Madde 14
1. Kapsamı ve amaçlarla çelişki içeren çekince ileri sürülmesi kabul edilemez ve sözleşmeyle
uyuşmaz.
2. İleri sürülen çekinceler her zaman geri çekilebilir.
Madde 15
1. Bir taraf devlet Protokol üzerinde bir değişiklik önerebilir ve bunu Birleşmiş Milletler Genel
Sekreterliğine bildirir. Genel Sekreterlik, öneriyi taraf devletlere bildirerek, tartışılıp karara
bağlanması için konferansın toplanması hakkındaki görüşlerini sorar. Bildirimi takip eden 4 ay
içinde taraf devletlerin en az üçte biri konferansın toplanmasından yana görüş bildirirse, Genel
Sekreterlik taraf devletleri toplantıya davet eder. Bir değişikliğin kabul görmesi için hazır
bulunan ve oy kullanan taraf devletlerin üçte ikisinin oyunu alması, Genel Sekreterlik tarafından
Genel Kurul'a sunulması ve orada onaylanması gerekmektedir. Böylelikle söz konusu değişiklik
tüm taraflar için geçerli olur. 2. Bir değişiklik, paragraf 1'e göre taraf devletlerin üçte ikisinin kabul edip onaylamasından 30
gün sonra geçerlilik kazanır. Bundan sonra her devlet için kendi imza ve onayını takip eden
30'uncu günde yürürlüğe girer. Bir değişiklik, yalnızca onu kabul eden tarafları bağlar.
Madde 16
Bir Taraf Devlet, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği'ne yazılı olarak bildirmek suretiyle
sözleşmeyi feshedebilir. Bu fesih söz konusu bildirimin Birleşmiş Milletler Genel
Sekreterliği'nce kabulünden 1 yıl sonra geçerlilik kazanır.
Madde 17
Bu sözleşme erişilebilir bir formatta hazırlanır.
Madde 18
Bu sözleşmenin Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca metinleri orijinalinin
aynıdır.
Aşağıda imzaları bulunan ve temsil ettikleri devletlerce tam olarak yetkili kılınmış katılımcılar
işbu Protokolü temsil ettikleri Devlet namına imzalamışlardır.